سبک زندگی سالم در پرتو رساله ذهبیه امام رضا علیه السلام

سبک زندگی سالم

در پرتو

رساله ذهبیه

امام رضا علیه السلام

مقدمه:

رساله ای در باب حفظ الصحه خطاب به مأمون عباسی و منسوب به امام رضا علیه السلام به دست ما رسیده است که در تاریخ به رساله ذهبیه یا رساله المذهبه معروف است. نویسندگان متعددی نیز به شرح و تحشیه این رساله پرداخته اند و کتابهایی تحت عنوان طب الرضا منتشر شده است. جمعی از بزرگان علما چون علامه مجلسی و در عصر ما علامه سید مرتضی عسگری بر سند این حدیث صحه گذاشته اندکه البته به ضعف سند آن اذعان نموده اند وبزرگانی چون آیت الله فاطمی نیا و ومرحوم استاد بهبودی محقق علوم حدیث و دکتر غلامعلی و بسیاری از محدثان این رساله را جعلی وساخته وپرداخته عده ای از طبیبان می دانند.

¨     موقعیت صدور رساله

راوي نقل كرده است كه مأمون در نيشابور بود و آقايم ابوالحسن الرضا عليه السلام و جماعتي از پزشكان و فلاسفه چون يوحناابن ماسويه، جبرئيل بن يختيشوع و صالح بن سلهمه هندي و ديگران از متخصصين علوم مختلف و افراد اهل بحث و صاحب نظر در مجلس او حضور داشتند. صحبت از طب و آنچه صلاح و قوام جسم در آن است پيش آمد و مأمون و آنها كه نزد او بودند غرق در اين سخنان شدند و درباره اين علم كه چگونه خداوند متعال اين جسد و هر آنچه از اشياء متضاده هست از طبايع اربعه آفريده است و مضار و منافع غذاها و آنچه به اجسام از جانب بيماريها عارض مي شود.

در اين حال امام رضا عليه السلام ساكت بودند و در اين موارد چيزي نمي گفتند. پس مأمون به ايشان گفت: اي اباالحسن در اين موردي كه امروز ما در مورد آن سخن مي گوييم، و آنچه كه چاره اي از دانستن آنها نيست و در مورد غذاها و نفع و ضرر آن و تدبير جسم چه مي گويي؟

فقال ابوالحسن عليه السلام: عندي من ذلك ما جرّبته و عرفت صحته بالاختبار و مرور الايام، مع ما وقفني عليه من مضي من السلف، ممّا لا يسع الانسان جهله ولا يعذر في تركه فانا اجمع ذلك مع ما يقاربه مما يحتاج الي معرفته.

امام فرمودند: نزد من است از آن (علم طب) چیزهایی است که تجربه کرده ام و صحت آن را با بررسی و گذشت زمان دانستم همراه با آنچه که از گذشتگانم بر آن واقف گشتم، از آنچه که هیچ انسانی ندانستنش را نشاید و عذری در ترک ان ندارد پس من آنرا جمع کردم همراه با آنچه به آن نزدیک است از آنچه محتاج به معرفتش هستی.

سپس مأمون به بلخ مي رود و از آنجا نامه اي به امام مي نويسد و درخواست مي كند كه آنچه حضرت وعده كرده بود انجام دهد و امام در پاسخ مامون "رساله ذهبيه"  را مي نگارند.

همانطوري كه تاريخ گواهي مي دهد مأمون جلسات متعدد علمي با حضور دانشمندان و رؤساي اديان تشكيل مي داده تا با امام رضا عليه السلام مناظره كنند بلكه از اين طريق بتواند امام را مغلوب كند. در اين جلسه نيز بزرگان علم طب از جمله يوحناابن ماسويه و جبرئيل بن بختيشوع حضور داشته اند كه در تاريخ طب پر آوازه بوده و بزرگاني چون بوعلي و جرجاني در كتب خود از ايشان مرتباً نقل قول مي كنند. لذا در صورتيكه امام آنچه مي خواستند بنويسند همان طب يوناني بوده كه ايشان به آن مسلط بوده اند لزومي نداشت تا حضرت رساله اي در اين زمينه بنگارند. بلكه وقتي حضرت در مقابل سخنان ايشان مي فرمايند: "عندي من ذلك"  نزد من چيزهايي (دانشي) است. اين دانش بايد متفاوت و بسيار فراتر از گفته هاي ايشان باشد. به همين جهت هم مأمون پس از مطالعه آن و درك برتري سخن امام نسبت به اطباء و دانشمندان دستور مي دهد آن را با آب طلا بنويسند.

¨     سوال: با عنايت به دشمني مأمون با امام چرا امام به او دستورات طبي مي دهد تا او در سلامتي به سر ببرد؟

¨     در مسائل طبي بحث عقايد و اخلاق و نژاد و... بيمار را نبايد لحاظ كرد و اين حركت حضرت براي ما يك درس عملي است كه در طبابت مسلمان و كافر، مؤمن و منافق، يهودي و مسيحي و... يكسان اند و براي سلامت همه انسانها آنچه از دست ما برمي آيد بايد انجام دهيم.

از سوي ديگر بايد توجه كنيم كه اين رساله فقط مورد استفاده مأمون قرار نگرفت بلكه هزاران نفر از مؤمنان و شيعيان حضرت از آن بهره برده اند. حضرت رضا (ع) وقتي مي بينند كه كتب طبي يوناني مرتباً ترجمه و وارد جامعه مسلمانان مي گردد منشور سلامت اسلامي را در رساله ذهبيه تدوين مي كند و در ميان جامعه انساني به وديعت مي گذارد تا محققان و پژوهشگران با تحقيق در آن و مردم با بكار بستن آن هم از سلامت جسم برخوردار گردند و هم به علو معارف اسلامي پي ببرند.

• Ø      فهرست مطالب

¨     تشبیه بدن به زمین پاکیزه

¨     مبحث تغذیه :حجم و کیفیت غذا و دفعات تغذیه

¨      تدبیر فصول سال

¨     خصوصیات هر ماه

¨     بحث شراب حلال و روش تهیه آن

¨     بحث هوا و تأثیر آن بر مزاج

¨     طبایع اربعه (دم، صفرا، سودا و بلغم) را مطرح و جایگاه هریک در بدن

¨     خاصیت خواب و روش درست خوابیدن

¨     تخلی 

¨      بهداشت دندان

¨     تغیرات ناشی از سن

¨     حجامت و فصد

¨     مجدداً پس از اتمام بحث نسبتا مفصل حجامت و فصد وارد بحث تغذیه می شوند

¨     پس از اتمام این بخش از مبحث تغذیه سخن از حمام  و نوره، خواص و روش استفاده آن می شود.

¨     راه پیشگیری از چند بیماری خاص

¨     چند قاعده کلی در درمان غلبه بلغم، صفرا و سودا و ریح

¨     تدبیر مسافر

¨     انواع آبها و تدبیر آب

¨     مبحث جماع

                                                                                                                                                        v            بخش اول: درد و درمان

¨     "اعلم يا اميرالمؤمنين انّ الله تعالي لم يبتل العبد المؤمن ببلاء حتّي جعل له دواء يعالج به"

¨     ترجمه: بدان امير مؤمنان همانا خداوند متعال بنده مؤمن را به بلائي مبتلا نمي كند مگر آنكه براي او درماني قرار دهد كه با آن درمان كند (يا شود)

1- بيماري نوعي ابتلاء و امتحان الهي است

2- هر دردي درماني دارد.   

¨              پيامبر اكرم (ص) مي فرمايند: ما انزل الله من داء الا انزل له شفاء. خداوند دردي را خلق نكرده مگر آنكه براي آن شفائي خلق كرده است. (بحار ج 62 ص 68)

3- درد و درمان از خداست

¨   در روايتي از امام صادق عليه السلام آمده است كه موسي بن عمران گفت: پروردگارا بيماري از سوي كيست؟ خداوند گفت: از من. موسي گفت: شفاء چه؟ (از سوي كيست؟) خداوند پاسخ داد: از من. موسي گفت: پس بندگانت با معالج (پزشك) چكار دارند؟ خداوند گفت: براي آنكه خود را دلخوش كنند. يعني شفا به دست طبيب نيست بلكه او با عيادت بيمار و تجويز و درمان هم وغم را از دل بيمار مي برد. (بحار ج 62 ص 62)

¨     سؤال- اگر هر دردي درماني دارد پس كسي نبايد بميرد؟!

¨     امام صادق از پدران بزرگوارش و ايشان از پيامبر اكرم (ص) نقل كرده اند كه: تداووا، فما انزل الله داء الا انزل معه دواء الا السام –يعني الموت- فانه لا دواء له.  (بحار ج 62 ص 73 (

متن: "و اعلم يا اميرالمؤمنين انّ الجسد بمنزلة الارض الطيبه، متي تعوهدت بالعمارة والسقي من حيث لا يزداد في الماء فتغرق و لاينقص منه فتعطش دامت عمارتها و كثر ريعها و زكي زرعها و ان تغوفل عنها فسدت و لم ينبت فيها العشب فالجسد بهذه المنزلة"

ترجمه:"بدان اي اميرالمؤمنين بدن چون زمين پاكي است، كه اگر آباداني و آبياري آن، به گونه اي كه نه آنقدر آب زياد شود كه غرق شود و نه آنقدر كم كه تشنه بماند، عهده دار شدي، آباداني آن مداوم و محصولش زياد و كاشته اش رشد خواهد كرد.و اگر آز آن غافل شدي فاسد مي شود و در آن چيزي جز علف هرز نمي رويد. پس بدن نيز چنين است.

متن: "و بالتدبير في الاغذيه و الاشربة يصلح و يصحّ، و تزكوا العافية فيه فانظر يا اميرالمؤمنين ما يوافقك و يوافق معدتك و يقوي عليه بدنك و يستمرئه من الطعام فقدّره لنفسك و اجعله غذاءك."

ترجمه: و با تدبير در غذا و نوشيدني اصلاح شده و سالم مي گردد و عافيت در او به ثمر مي رسد. پس اي اميرالمؤمنين خوب نگاه كن، از غذاها آنچه موافق تو و معده توست و بدنت با آن قوي مي شود و گواراست براي خودت برگزين و غذاي خود قرار ده.

متن: "و من اخذ من الطعام زيادة لم يغذه و من اخذ بقدر لا زيادة عليه و لا ينقص في غذائه نفعه. و كذلك الماء فسبيله ان تاخذ من الطعام كفايتك في ايامه و ارفع يديك منه وفيك اليه بعض القرم و عندك اليه ميل فانّه اصلح لمعدتك و لبدنك ازكي لعقلك و اخف لجسمك."

ترجمه: كسي كه غذا زياد بخورد از آن تغذيه نمي شود و آن كس كه به اندازه نه زياد و نه كم از غذا برگيرد از آن سود مي برد و آب نيز چنين است، پس راه (درست) اين است كه از غذا به اندازه نياز در ايامش بخوري و دست از غذا بكش درحاليكه هنوز به آن اشتها و تمايل داري، چراكه اين براي معده و بدنت بهتر است و موجب رشد بيشتر عقل و سبكي بيشتر جسم تو مي گردد.

متن: " كل البارد في الصيف و الحارّ في الشتاء و المعتدل في الفصلين علي قدر قوتك و شهوتك"

ترجمه: سردي را در تابستان و گرمي را در زمستان، و معتدل را در دو فصل (ديگر) به اندازه قوت و اشتهايت بخور.

متن: "و ابدأ في اوّل الطعام باخف الاغذيه التي يغتذي بها بدنك بقدر عادتك و بحسب طاقتك و نشاطك."

ترجمه: و در اول غذا با غذاهاي سبك تر كه بدنت با آن تغذيه مي شود به اندازه عادت و به مقدار طاقت و نشاط خود شروع كن

     v            دفعات تغذیه

ترجمه: زمان تو كه بايد در آن غذايت را بخوري هر روز يك وعده زماني است كه 8 ساعت از روز گذشته باشد، يا سه وعده خوراك در دو روز كه روز اول صبح و شام غذا بخوري و هنگامي كه روز دوم شد بعد از گذشت 8 ساعت از روز يك وعده بخوري و نياز به شام هم نداري. و اينچنين جدم محمد (ص) به علي (ع) امر كرد كه در يك روز يك وعده و فرداي آن دو وعده (غذا بخورد).

     v            حجم غذا

ü      و اين بايد به اندازه، نه زياد و نه كم باشد. و دست از غذا بكش درحاليكه اشتها داري

ü      نوشیدن با غذا

ü      نوشيدني تو پس از غذا از شراب صاف عتيق است كه شرب آن حلال است

     v            تدابیر فصول و ماهها

                                   ·          "امّا فصل الربيع فانه روح الزمان و اوله آذار و عدد ايامه ثلاثون يوماً و فيه يطيب الليل و النهار و تلين الارض و يذهب سلطان البلغم و يهيج الدم و يستعمل فيه من الغذاء اللطيف و اللحوم و البيض النيمبرشت و يشرب الشراب بعد تعديله بالماء و يتقي فيه اكل البصل و الثوم و الحامض و يحمد فيه شرب المسهل و يستعمل فيه الفصد و الحجامة"

                                   ·          اما فصل بهار روح زمانهاست و اول آن آذار است و تعداد روزهاي آن 30 روز است و در آن شب و روز پاكيزه مي شود و زمين نرم مي گردد و تسلط بلغم مي رود و خون به هيجان مي آيد و در آن غذاي لطيف و گوشتها و تخم مرغ نيم برشت مصرف مي شود و شراب (حلال) بعد از مخلوط كردن با آب نوشيده مي شود و از خوردن پياز، سير و ترشيجات پرهيز مي شود و خوردن مسهل نيكو شمرده شده و فصد و حجامت در آن استعمال مي شود

ü      خوردن مسهل در اين ماه مناسب است. در زمستان غذاهاي غليظ و سنگيني مصرف مي شود لذا در بدن فضولات و مواد زائد زيادي انباشته شده و محتبس گرديده است. اين احتباس به دليل انسداد مسامات (منافذ) بدن به دنبال سرما ايجاد شده است. وقتي حرارت در بهار بر اين مواد اثر مي كند آنها را رقيق كرده و جاري مي سازد پس اگر به واسطه مسهل اين مواد دفع نشود امراض مختلفي از جمله ورمهاي مختلف، بثورات و دملها و... بروز مي كند.

ü      فصد و حجامت نيز در اين فصل مورد سفارش است چراكه خون به هيجان مي آيد. در روايتي از امام رضا (ع) چنين آمده است:" الطبايع اربع ... و منهنّ الدم و هو عبد وربما قتل العبد سيده..."  لذا گرچه خون غذاي اصلي بدن است و چون عبدي در اختيار ملك و پادشاه بدن است و خدمتگزار اوست اما همين خون وقتي به هيجان بيايد چون عبدي است كه بر مولاي خويش شوريده او را مي كشد. لذا هيجان دم ممكن است كشنده باشد. ( بحار ج 61 ص 295 )

                                   ·          " نيسان ثلاثون يوماً فيه يطول النهار و يقوي مزاج الفصل و يتحرّك الدّم و تهبّ فيه الرياح الشرقيه و يستعمل فيه من الاكل المشويّه و ما يعمل بالخلّ و لحوم الصيد و يعالج الجماع و التمريخ بالدهن في الحمام و لا يشرب الماء علي الريق و يشمّ الرياحين و الطيب"

                                   ·          نيسان سي روز است، در آن روزها بلند و مزاج فصل تقويت مي شود و خون به حركت مي آيد و بادهاي شرقي در آن مي وزد و در آن خوراكيهاي بريان و آنچه با سركه به عمل آمده و گوشت هاي شكار استفاده مي شود و جماع و روغن مالي در حمام مناسب است و آب ناشتا نبايد خورده شود و بوهاي خوش و عطر بوييده مي شود.

                                   ·          " ايار احد و ثلاثون يوما، و تصفوا الرياح و هو اخر فصل الربيع و قد نهي فيه عن اكل الملوحات و اللحوم الغليظ كالرؤس و لحم البقر واللبن و ينفع فيه دخول الحمّام اول النهار و يكره فيه الرياضه قبل الغذاء"

                                   ·          " ايار سي و يك روز است، و بادها صاف مي شود و اين ماه آخر فصل بهار است و در آن خوردن چيزهاي شور و گوشتهاي غليظ مانند كله و گوشت گاو و ماست  نهي شده است و داخل شدن در حمام در اول روز مفيد است و ورزش قبل از غذا خوب نيست"

                                   ·          " حزيران ثلاون يوما، يذهب سلطان بلغم و الدم و يقبل زمان المرة الصفراويه و نهي فيه عن التعب واكل اللحم داسماً و الاكثار منه و شمّ المسك و العنبر و ينفع فيه اكل البقول البارده كالهندباء و بقله الحمقاء و اكل الخضر كالخيار و القثاء و الشير خشت و الفاكهة و استعمال المحّمضات و من اللحوم لحم الثني و الجذع و من الطيور الدجاج و الطيهوج و الدرّاج و الالبان و السمك الطري"

                                   ·          " حزيران سي روز است، سلطه بلغم و خون مي رود و زمان مره صفراوي رو مي كند و در آن خستگي زياد و خوردن گوشتهاي چرب و زياد خوردن ازآن و بوئيدن مشك و عنبر نهي شده است و خوردن بقولات سرد مثل كاسني و خرفه و خوردن سبزيها مثل خيار و خيار چنبر و شير خشت و ميوه هاي مرطوب و چيزهاي ترش مفيد است. و از گوشتها گوشت بره و بزغاله از پرندگان هم مرغ و تيهو و دراج و لبنيات و ماهي تازه مناسب است"

                                   ·          " تموز احد ثلاثون يوما، فيه شدة الحراره و تغور المياه و يستعمل فيه شرب الماء البارد علي الريق و يؤكل فيه الاشياء البارده الرطبة و يكسر فيه مزاج الشراب و تؤكل فيه الاغذيه اللطيفه السريعة الهضم، كما ذكر في حزيران و يستعمل فيه من النور الرياحين الباردة الرطبة الطيّبة الرايحة

                                   ·          " تموز سي و يك روز است در آن شدت حرارت است و آبها پايين مي روند و آب سرد ناشتا استفاده مي شود و چيزهاي سرد و تر خورده مي شود و در آن مزاج شراب شكسته مي شود و غذاهاي لطيف و سريع الهضم خورده مي شود چنانكه در حزيران ذكر شد و در آن از شکوفه  گياهان سرد و تر و خوشبو استفاده مي شود"

                                   ·          " آب احد و ثلاثون يوما فيه تشتد السموم و يهيج الزكام بالليل و تهبّ الشمال و يصلح المزاج بالتبريد و الترطيب و ينفع فيه شرب اللبن الرائب و يجتنب فيه الجماع و المسهل و يقل من الرياضة و يشمّ من الرياحين الباردة"

                                   ·          " آب سي و يك روز است. در آن بادهاي داغ بيشتر مي شود و زكام شبانه را برمي انگيزد و باد شمال مي وزد و مزاج با سرد و تر كردن اصلاح مي شود و در آن خوردن دوغ مفيد است و از جماع و مسهل اجتناب مي شود و از ورزش كاسته مي گردد از بوهاي سرد استشمام مي گردد"

                                   ·          " ايلول ثلاثون يوما، فيه يطيب الهواء و يقوي سلطان المرّة السودا و يصلح شرب المسهل و ينفع فيه اكل الحلاوات و اصناف اللحوم المعتدله كا الجداء و الحوليْ من الضّأن و يجتنب فيه لحم البقر و الاكثار من الشواء و دخول الحمّام و يستعمل فيه الطيب المعتدل المزاج و يجتنب فيه اكل البطيخ و القثّاء"

                                   ·          " ايلول سي روز است. در آن هوا پاكيزه مي شود و سلطه مرة سودا تقويت مي شود و نوشيدن مسهل مناسب مي شود و در آن خوردن شيرينيها و انواع گوشتهاي معتدل مثل بره گوسفند و بزغاله مفيد است و در آن از خوردن گوشت گاو و زياد خوردن غذاي بريان و حمام رفتن زياد اجتناب مي شود و در آن بوهاي داراي مزاج معتدل استفاده مي شود و از خوردن خربزه و خيار چنبر اجتناب مي شود"

                                   ·          " تشرين الاول احد ثلاثون يوما فيه تهبّ الرياح المختلفه و يتنفس فيه ريح الصبا و يجتنب فيه الفصد و شرب الدواء و يحمد فيه الجماع و ينفع فيه اكل اللحم السمين و الرمان المزّ و الفاكهة بعد الطعام و يستعمل فيه اكل اللحوم بالتوابل و يقلل فيه من شرب الماء و يحمد فيه الرياضه"

                                   ·          " تشرين اول سي و يك روز است در آن بادهاي مختلفي مي وزد و  باد صبا میوزد و در آن انارملس و ميوه بعد از غذا مفيد است و خوراك گوشتها با ادويه جات استفاده مي شود و از خوردن آب كاسته مي شود و ورزش در آن مناسب است"

                                   ·          " تشرين الاخر ثلاثون يوماً فيه يقطع المطر الوسميّ و ينهي فيه عن شرب الماء بالليل و يقلّل فيه من دخول الحمام و الجماع و يشرب بكرة كل يوم جرعه ماء حارّ و يجتنب اكل البقول كالكرفس و النعناع و الجرجير"

                                   ·          " تشرين الاخر سي روز است در آن بارانهاي موسمي قطع مي شود و از نوشيدن آب در شب نهي شده است و در آن ورود به حمام و جماع بايد كاسته شود و هر روز صبح يك جرعه آب داغ نوشيده شود و از خوردن سبزيجات مثل كرفس و نعناع و تره تيزك پرهيز مي شود"

                                   ·          " كانون الاول احد و ثلاثون يوما، يقوي فيه العواصف و تشتدّ فيه البرد و ينفع فيه كل ما ذكرناه في تشرين الاخر و يحذر فيه من اكل طعام البارد و يتقي فيه الحجامة و الفصد و یستعمل فیه الاغذیه الحاره بالقوه و بالفعل"

                                   ·          " كانون اول سي و يك روز است، در آن بادها تقويت و سرما تشديد مي شود و همه آنچه كه در تشرين آخر ياد كرديم سود دارد و در آن از خوردن غذاي سرد دوري مي شود و حجامت و فصد پرهيز مي شود و غذاي گرم بالقوه و بالفعل استفاده مي شود"

                                   ·          " كانون الاخر، احد و ثلاثون يوماً يقوي فيه غلبه البلغم و ينبغي ان يتجرّع فيه الماء الحارّ علي الريق و يحمد فيه الجماع و ينفع الاحساء فيه مثل البقول الحارة كاالكرفس و الجرحير و الكراث و ينفع فيه دخول الحمام اول النهار و التمريخ بدهن الخيري وما ناسبه و يحذر فيه الحلق و اكل السمك الطري و اللبن"

                                   ·          " كانون آخر سي و يك روز است در آن غلبه بلغم تقويت مي شود و شايسته است كه در آن آب داغ ناشتا جرعه نوشيده شود و جماع در آن خوب است وشوربا با مثل سبزيهاي گرم چون كرفس و تره تيزك و تره مفيد است و در آن ورود به حمام در اول روز و روغن مالي با روغن خيري و آنچه مناسب اوست، مفيد است. در آن از سر تراشي و خوردن ماهي تازه و ماست اجتناب مي شود

                                   ·          " شباط ثمانية و عشرون يوما، تختلف فيه الرياح و تكثر الامطار و يظهر فيه العشب و يجري فيه الماء في العود و ينفع اكل الثوم و لحم الطير و الصيود و الفاكهة اليابسه و يقلل من اكل الحلاوة و يحمد فيه كثرة الجماع و الحركه و الرياضه"

                                   ·          " شباط بيست و هشت روز است، در آن بادهاي پياپي مي وزد و باران زياد مي شود و گياهان در آن مي رويند و آب درچوب جاري مي شود و خوردن سير و گوشت پرنده و شكار و ميوه هاي خشك مفيد است و از خوردن شيرينيها كاسته مي شود و كثرت جماع و حركت و ورزش شايسته است"

                                                                                                                                                                  v            شراب حلال

¨     با توجه به روش ساخت و ثلث شدن آب انگور این شراب حلال و پاک است و خصوصیات مسکر بودن ندارد.

• Ø     خواص شراب حلال
• Ø      شراب در طب سنتی: متاسفانه در کتب مهم طب سنتی از شراب حرام تمجید فراوان شده که در ذیل به آن اشاره می کنیم. برخی از حکما چون عقیلی خراسانی را باید از نوادری دانست که با این روال مخالفت ورزیده اند.

1. بیماریهای سرد مزمن مثل نقرس
2. ریاح
3. بیماریهای اعصاب و مغز و معده
4.  بعضی بیماریهای کبد و طحال و روده ها و احشاء
5. تقویت قوای جنسی

1-     رازی در المنصوری:« شراب شکمبه و جگر را نرم می کند، باد شکن است و خوراک را خوب می گوارد، پیشاب آور و نرم کننده شکم است، روان را شادمان و خرسند می کند و به آن آرامش می دهد. این ویژگی شراب در هیچ نوشابه دیگری به این اندازه یافت نمی شود و جایگزینی ندارد»

2-     اهوازی در کامل الصناعه :« و هو من اوفق الاشیاء فی باب حفظ الصحه ...

3-     جرجانی در ذخیره می گوید:« ... فرد همیشه اندرین دو کار مانده است، یکی قهر کردن قدرت شهوانی و دوم قصد کارهای صواب کردن و از کارهای آخرت اندیشیدن، بر وی رنجی عظیم است. چیزی باید که او را از این رنج و اندیشه آسایشی دهد. حکیمان جهان بجستند تا چیست که خردمندان از بکار داشتن آن این آسایش بیابند. هیچ طعامی و شرابی نیافتند که این غرض از وی حاصل آمدی مگر شراب انگوری»

« اندر شناختن آن که هیچ طعامی و شرابی نیست که به جای شراب انگوری بایستد))

« اندر تدبیر کسی که خواهد که شراب بیشتر تواند خورد و دیرتر مست شود»

«اندر مجلس شراب»

4-     گیلانی صاحب حفظ الصحه ناصری:

((بالجمله در هر حال آشامیدن شراب در اصحا و مرضی شرایط دارد که در هر جزو آن موقوف به رجوع کردن به طبیب حاذق است. به جهت تندرستان معتدل المزاج، شراب معینی موصوف به وصف خاص تعیین کرده اند و آن شراب ریحانی است... بالجمله مختصراً در آشامیدن شراب مراعات مزاج سن و فصل و بلدان و وقت و زمان و تدبیر سابق و نیکویی ترتیب به شرایطی که در کلیات کتب قوم مرقوم است و ملاحظه مکان که وسیع و مرغوب و خوش آب و هوا و معتدل و کنار آبهای جاری و گلها و میوه های خوشبو و اسباب سرور و فرح و نفحات و مغنیان و محبوبان دلکش و خوش الحان و عطریات و بخورات مطیب و رفیقان عاقل و فهمیده و صاحبان هوش و اخلاق حمیده در آن جمع باشند))

5-     ابن سینا

« و الشراب ینفع المحرورین بادرار المره و المرطوبین بانفتاج الرطوبه و کلما زادت عطریته و زاد طیبه و طاب طعمه فهو اوفق، و الشراب نعم المنفذ للغذاء فی جمیع البدن و هو یقطع البلغم و یحلله و یخرج الصفرا فی البول و غیره و یزلق السوداء فیخرج بسهوله...»

(( و قد رأی بعضهم ان السکر اذا وقع فی الشهر مره او مرتین نفع بما یخفف من القوی النفسانیه و یریح و یدر البول و العرق و یحلل الفضول سیما من المعده.((

6-     مرحوم عقیلی خراسانی در کتاب  خلاصه الحکمه

« و چون دأب اطباست که بعد تدبیر ماء، تدبیر شراب یعنی خمر را نیز بیان می نمایند، این حقیر بنا بر آن که صاحب شریعت صلی الله علیه و اله و سلم آن را ام الخبائث فرموده و حرام گردانیده متعرض ذکر آن نگردید ولیکن چون رسم و منصب طبیب، بیان استعلاج هر مرض و تدارک هر عارضه لا حقه است بنابر آن تدارک ضرر و عوارض لاحقه آن را بیان می نماید در چهار فایده»

v    موضع دینراجع به شراب

• امام صادق (ع) در پاسخ به کسی که سؤال می کند از دارویی که جز با شراب آماده نمی شود و مصرف آن اضطراری است می فرماید« لا و الله لا یحلّ لمسلم ان ینظر الیه فکیف یتداوی به...)) یعنی نه به خدا قسم برای مومن نگاه کردن به شراب حلال نیست چه برسد به خوردن آن.
• برخی از علما نیز چنین فتوی داده اند که در هنگام ضرورت اگر خمر، بول و آب نجسی بود بول و آب نجس بر خمر اولی است چون این دو مست نمی کنند
• در هر حال شراب مسلما حرام و در آن  شفا نیست
• Ø     اجزائ شراب حلال