اگر شیعه این پاسخ را بداند بهتره!

پرسش:

آیه اكمال دین چیست؟ آیا این آیه مربوط به حضرت على علیه السلام است؟ به چه دلیل؟

آیه اكمال دین عبارت است از: الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ كَفَرُوا مِنْ دِینِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِیناً[1]؛ «امروز كافران از غلبه بر دین شما مأیوس شدند، پس از آنان نترسید و از من بترسید! امروز دینتان را كامل و نعمتم را بر شما تمام نمودم و دین اسلام را براى شما پسندیدم».

دلالت بر امامت‏

یك. مراد از امروز در آیه شریفه روز هجدهم ذى‏حجه یعنى غدیر خم است. نزول آیه شریفه در روز غدیر خم پس از معرفى و اعلام ولایت امیرمۆمنان علیه السلام در روایات مختلف شیعه و سنى آمده است.[2] بنابراین‏از نظر تاریخى و شأن نزول آیه ارتباط آن با امامت و ولایت حضرت على علیه السلام روشن است. به ویژه آنكه پس از نزول این آیه پیامبر فرمودند: «الله اكبر! بر اكمال دین و اتمام نعمت و خشنودى خدا به رسالت من و ولایت على بعد از من»[3].

دو. استاد مطهرى بر آن است كه افزون بر دلایل تاریخى و روایى، قرائنى در خود آیه وجود دارد كه ارتباط آن با مسأله امامت را تأیید مى‏كند. از جمله این كه در طول مدت رسالت حضرت ختمى مرتبت قرآن مجید همواره نسبت به خطر كافران هشدار داده و توطئه‏گرى و فتنه‏انگیزى بى‏وقفه آنان را گوشزد مى‏نماید.[4] اما در این آیه بیانى كاملًا متفاوت با گذشته دارد و اعلام مى‏دارد كه دیگر جاى ترس از كافران نیست. زیرا آنان همه امیدهاى خود را بر باد رفته مى‏بینند و اگر خطرى هست كه حتماً هست و باید از آن ترسید خطر داخلى است. لذا مى‏فرماید از من بترسید واخشون‏.

توضیح این فراز از آیه در پرتو آیه‏ إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ‏ روشن مى‏شود. سنت الهى این است كه اگر انسان در برابر نعمت‏هاى الهى سپاسگذارى نكند، آن را به درستى مورد توجه قرار نداده و از آن استفاده صحیح نكند و به كفران نعمت روى آورد، گرفتار نقمت و عذاب الهى خواهد شد. بنابراین «از من بترسید» یعنى از خودتان بترسید كه در برابر این وجه نهایى دین كه كامل كردم و نعمت خود را بر شماتمام كردم، موضع درستى نگیرید و بر اثر این ناسپاسى نتایج شوم و تلخى را براى خود رقم زنید. بنابراین خطرى كه از این پس شما را تهدید مى‏كند خطر خارجى نیست، بلكه خطر داخلى است. این مضمون نشان مى‏دهد كه:

ثانیاً، مربوط به مسأله‏اى است كه با حفظ و رعایت آن اسلام براى همیشه محفوظ است و دین و امت اسلامى را از هر گزند خارجى مصون مى‏دارد.

اما خطر برخورد ناصحیح داخلى در مورد آن وجود دارد و این خطر زیان‏هاى بزرگى در پى خواهد داشت. مجموع این مضامین كاملًا با مسأله ارتباط تاریخى و شأن نزول آیه در باب امامت همخوانى دارد. خطر مورد اشاره آیه در دغدغه‏هاى آخر عمر پیامبر كاملًا نمودار است. شیعه و سنى نوشته‏اند پیامبر در روزهاى آخر عمر شریفشان به شدت نگران وضع آینده امت و فتنه‏هاى داخلى آن بودند.

ابومدله غلام عایشه مى‏گوید: در اواخر عمر پیامبر نیمه شبى دیدم كه آن حضرت وقتى همه در خواب بودند از خانه به طرف بقیع بیرون شد و من از دور در پى ایشان رفتم. دیدم براى اهل بقیع استغفار نمود.

سپس به این مضمون فرمود: «شما چه خوش رفتید و هماى سعادت را در آغوش گرفتید، اما اكنون فتنه‏هایى چون پاره‏هاى شب تار روى آورده است».[5]

«آنچه مورد عداوت و دشمنى كفار بود دین اسلام بود نه خود مسلمانان، مگر به جهت دین‏شان كه دین حق بود و آخرین چیزى كه در زوال دین به آن امید بسته بودند این بود كه مى‏پنداشتند بعد از پیامبر چون دین قائم به امر ندارد از بین مى‏رود، لیكن ظهور اسلام تدریجاً و نفوذ آن در بین اهل اسلام و انتشار آوازه و اعتلاى كلمه آن با شوكت و قدرتى كه همراه بوده از آرزوهایشان ناامیدشان ساخت و تنها چیزى كه به آن دلخوش بودند این بود كه با رفتن پیامبر آئینش هم از میان برود و این زمانى محقق مى‏شود كه خداوند براى دین قائم به امرى معیّن نكند كه در حفظ و تدبیر امورش جاى پیامبر بنشنید و امت را بدان سمت هدایت و ارشاد نماید.

و در این صورت كه كفار مشاهده كردند دین از مرحله قیام شخصى به مرحله قیام نوعى منتقل شده است و در مراحل كمال خود از صفت حدوث پا در مرحله بقا مى‏گذارد یأس و ناامیدى تمام وجودشان را فرا مى‏گیرد.

این است اكمال دین و اتمام نعمت. بنابراین دیگر جایى براى ترس از كفار نیست. بلكه باید از من بترسید. مراد این است كه در همان چیزى كه باید از كفار مى‏ترسیدید یعنى این كه دینتان را از بین ببرند، اكنون باید از من بترسید كه با كفران این نعمت دین از كفتان بیرون آید و به جاى بهره‏مندى از مواهب آن دچار عذاب و گرفتارى و ذلت شوید».[6]

پی نوشت:

[1]. مائده ( 5)، آیه 3.

[2]. علامه امینى در الغدیر، ج 1، ص 230- 238 از منابع متعدد اهل سنت نزول آیه در واقعه غدیر را نقل نموده‏است.

[3]. الغدیر، ج 1، ص 231.

[4]. بنگرید: آل عمران ( 3)، آیه 61 و 100، بقره ( 2)، آیه 109 و 217، صف ( 61)، آیه 9 و 10.

[5]. بنگرید: شهید مطهرى، امامت و رهبرى، ص 148- 117.

[6]. بنگرید: علامه سید محمد حسین حسینى طهرانى، امام‏شناسى، ج 8، ص 38- 43.