شرح عرفاني _ فلسفي ملاصدرا (ف. در1640/1050) بر چهار کتاب اول گنجينة عظيم
احاديث شيعه اصول کافي, نگاشتة ابوجعفر کليني, نمونة روشني است که نشان مي
دهد چگونه انديشمندان دورة صفوي از احاديث شيعي, پس از هفت قرن تأثير
پيشرفتهاي کلامي, عرفاني و فلسفي در اسلام, برداشت تازه اي ارائه دادند. در
اينجا, به چند حديث بخش آغازين کتاب کليني, «کتاب العقل و الجهل»( [1] )
مي پردازيم که آفرينش قوه باطني يا استعدادهاي فطري انسان, يعني «عقل» را
بوسيلة خداوند توصيف مي کند (احاديث اقبل! ادبر!). آنگاه بررسي مي کنيم که
چگونه ملاصدرا استنباط مي کند که اين احاديث به «عقل اولِ» نوافلاطونيگري
کلاسيک اسلامي و بعنوان حقيقت محمديه يا روح محمدي در سنت عرفاني اشاره مي
کند؛ و نيز خواهيم ديد که چگونه صدرا تفسير عرفاني خود را با معناي کلامي
آشکارتر احاديث مربوط به خلقت _ که در آنها, عقل بمعناي غريزة معرفتي انسان
است و خداوند آن را در درجات گوناگون به افراد عطا کرده است _ آشتي مي
دهد.