خسرو و شیرین دومین منظومه نظامی و معروفترین اثر و به عقیده گروهی از سخن‌سنجان شاهکار اوست. در حقیقت نیز، نظامی با سرودن این دومین کتاب (پس از مخزن الاسرار) راه خود را باز می‌یابد و طریقی تازه در سخنوری و بزم آرایی پیش می‌گیرد.
این منظومه شش هزار و چند صد بیتی دارای بسیاری قطعات است که بی هیچ شبهه از آثار جاویدان زبان پارسی است
خداوندا در توفیق بگشای / نظامی را ره تحقیق بنمای
دلی ده كو یقینت را بشاید / زبانی كآفرینت را سراید
مده ناخوب را پر خاطرم راه / بدار از ناپسندم دست كوتاه
درونم را به نور خود برافروز / زبانم را ثنای خود در آموز
به داوودی دلم راتازه گردان / «زبورم» را بلند‌آوازه گردان
عروسی را كه پروردم به جانش / مبارك روی‌گردان در جهانش
سوادش دیده را پر نور دارد / سماعش مغز را معمور دارد
شعر اول از کتاب خسرو و شیرین که به زیبایی هر چه تمام تر با یاد و نام خداوند آغاز می شود.