غیاث‌الدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خَیام نیشابوری در ۲۸ اردیبهشت ۴۲۷ خورشیدی در نیشابور دیده به جهان گشود، و در ۱۲ آذر ۵۱۰ خورشیدی در نیشابور دیده از جهان فرو بست. خیام فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و رباعی سرای ایرانی در دوره سلجوقی است. گرچه پایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی او است و لقبش «حجةالحق» بوده‌است. ولی آوازه وی بیشتر به واسطه شهرت جهانی رباعیاتش است. افزون بر آن‌که رباعیات خیام را به اغلب زبان‌های زنده ترجمه نموده‌اند، رباعیات خیام توسط ادوارد فیتزجرالد به زبان انگلیسی ترجمه کرده‌است که مایه شهرت بیشتر وی در مغرب زمین گردیده‌است.
اصلاح گاهشماری ایران در زمان وزارت خواجه نظام‌الملک ، که در دوره سلطنت ملک‌شاه سلجوقی (۴۲۶ - ۴۹۰ هجری قمری) یکی از برجسته‌ترین کارهای وی به شمار می رود. وی در ریاضیات، علوم ادبی، دینی و تاریخی استاد بود. نقش خیام در حل معادلات درجه سوم و مطالعات‌اش درباره اصل پنجم اقلیدس نام او را به عنوان ریاضی‌دانی برجسته در تاریخ علم ثبت کرده‌است. ابداع نظریه‌ای درباره نسبت‌های هم‌ارز با نظریه اقلیدس نیز از مهم‌ترین کارهای اوست.
تعدادی از تذکره‌نویسان، خیام را شاگرد ابن سینا و بعضی نیز وی را شاگرد امام موفق نیشابوری می دانند. صحت این فرضیه که خیام شاگرد ابن سینا بوده‌است، بسیار بعید می‌نماید، زیرا از لحاظ زمانی با هم تفاوت زیادی داشته‌اند. خیام در جایی ابن سینا را استاد خود می‌داند اما این استادی ابن سینا، جنبه معنوی دارد.