آزادى بحث و انتقاد در مسائل مذهبى ، يكى از ويژگى‏هاى فرهنگ اسلام است‏ و هنگامى به اهميّت اين آزادى پى مى‏بريم كه مى‏بينيم پس از گذشت حدود ده قرن از تاريخ اسلام و رشد نسبى افكار،در كشورهايى مانند : فرانسه، ايتاليا و پرتغال ، هيچ‏كس حقّ كوچك‏ترين ايراد به فروع مذهب كاتوليكى را نداشت، تا چه رسد به اصول، و كمترين ايراد و اظهار نظر كافى بود كه ايراد كننده را محكوم به مرگ نمايد .

 با جرأت مى‏توان گفت كه در هيچ آيينى به اندازه اسلام ، آزادى انديشه و ابراز عقيده وجود نداشته، تا در پرتو آن ، مخالفان بتوانند حتى پيش رهبران آن آيين ، اظهار عقيده كنند و به بحث و گفتگو بنشينند و در قبول يا رد آنچه مى‏شنوند ، آزاد باشند .

 در تاريخ زندگى پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله و همچنين رهبران تشيّع ، موارد فراوانى يافت مى‏شود كه مخالفان اسلام با آنها به مناظره و بحث و گفتگو نشسته‏اند و انتقادهايى را كه به اصول اسلام و يا فروع آن داشته‏اند ، با كمال آزادى و صراحت بيان كرده‏اند و بدون اين كه مورد كوچكترين اهانتْ واقع شوند ، ايرادهاى آنها مورد نقد و بررسى قرار گرفته است .

 از باب نمونه ، ابن ابى العوجاء يكى از كسانى بوده كه با صراحت ، خدا را انكار مى‏نموده است. او بارها با امام صادق عليه السلام در مسئله «وجود خدا» و ديگر مسائل مذهبى ، به بحث و گفتگو نشسته بود و با اين كه لجاجت عجيبى به خرج مى‏داد و حتى پس از بارها محكوم شدن ، دست از عقيده خود بر نمى‏داشت ، آزادانه در جامعه اسلامى زندگى مى‏كرد و كسى مزاحم او نمى‏شد .

 يك روز ، يكى از ياران امام صادق عليه السلام به نام «مفضّل» او را نزديك قبر پيامبر صلى اللَّه عليه وآله ديد كه نشسته و براى يكى از ارادتمندانش كيفيت پيدايش موجودات را شرح مى‏دهد و مى‏گويد :

 موجودات ، خود به خود و بدون آفريدگار و مدبّر ، پديد آمده‏اند و جهان هستى ، هميشه بوده و هميشه خواهد بود.

 مفضّل ، از اين همه گستاخى به خشم آمد و با كمال تندى و عصبانيت به او گفت :

 دشمن خدا! كافر شدى و آفريدگارى را كه تو را با بهترين استعدادها و كامل‏ترين شكل‏ها آفريد و از حالات مختلفى گذراند تا به حال كنونى رساند ، انكار كردى. اگر در نظام آفرينشِ خودت دقت كنى ، دلائل كافى و روشنى بر وجود خدا مى‏يابى .