در قلمرو علوم روانشناختى و تربيتى نيز همين امر صادق است. وقتى صحبت از روانشناسى اسلامى يا دينى مى‏شود نبايد انتظار داشت كه مجموعه‏اى مدون و منظم از آسمان نازل و يا از زبان اولياى دين صادر شده باشد و در اختيار ما باشد. آموزه‏هاى روانشناختى و تربيتى متون مقدس را بايد كشف و طبقه‏بندى كرد و اين كار نيازمند فهم روانشناسانه از متون است. همان گونه كه فهم فقهى و فهم كلامى و فهم تفسيرى، دانشهاى فقه، كلام و تفسير را به وجود آوردند، فهم روانشناسانه نيز مى‏تواند به كشف و طبقه‏بندى آموزه‏هاى روانشناختى متون بپردازد و نظريه‏هاى روانشناختى مبتنى بر متون را توليد كند.

هرچند روانشناسى در دوره‏اى، به شدت با دين ستيز كرد، اما اكنون دوباره به دين‏ و متون مقدس روى آورده است. هم اكنون گروهى از روانشناسان غربى متن انجيل را محور كار خود قرار داده و «مشاوره انجيلى» را پى‏ريزى كرده‏اند؛ هرچند به جهت محدوديت‏هاى انجيل، در اين راه با دشواريها و موانع جدى روبه‏رو هستند. اما اين نقص در متون اسلامى وجود ندارد. گستردگى متون دينى (قرآن و حديث) و تلاش‏هاى خستگى‏ناپذير محدثان در حفظ و تنقيح متون و در كشف قواعد فهم متون، مجموعه‏اى غنى و گسترده را فراهم آورده كه مى‏تواند مبناى تحقيقات روانشناختى و تربيتى قرار گيرد. معتقديم آنچه در متون آمده است، منطبق بر واقعيت‏هاى روانشناختى انسان است و لذا براى تأمين سلامت روان، مطمئن‏ترين راه، استمداد از متون و هدايت‏جويى از آنها است. تحقيقات روانشناختى مى‏تواند با تكيه بر متون و با استفاده از ابزارهاى شناخته شده خود، در اين راه به موقعيت‏هاى بزرگى دست يابد. تحقيق روانشناسانه در موضوع حيا نمونه‏اى از اين الگو است كه مركز تحقيقات دار الحديث در دستور كار قرار داد. در اين تحقيق كه توسط جناب آقاى دكتر محمود گلزارى و آقاى عباس پسنديده انجام شد، نخست همه متون اختصاصى حيا و متون مرتبط با آن شناسايى و پس از جمع‏آورى، به بحث گذاشته شد. با تكميل بررسى متون، ريز موضوعات آن كشف و تبيين‏ها و تحليل‏هاى روانشناختى آن به دست آمد. از اين تحقيق آزمون ۲۰۰ ماده‏اى حيا توسط آقاى دكتر گلزارى تهيه شد كه در رساله‏Ph .D ايشان منعكس است.